نظمآهنگ درونی قرآن

پدیدآورمحمدهادی معرفت

تاریخ انتشار1388/01/28

منبع مقاله

share 1278 بازدید
نظمآهنگ درونی قرآن

محمد هادی معرفت؛

«موسیقی بیرونی‏»دست آورد صنایعی مانند قافیه،سجع و تجزیه یا تقسیم‏سخن منظوم به مصراع‏های مساوی و اوزان و بحور قرار دادی است که همگی‏قالب‏های مجرد لفظی و پیوسته به شمار می‏آیند.اما«نظماهنگ درونی‏»دست آوردجلالت تعبیر و ابهت‏بیان پدید آمده از مغز کلام و کنه آن است.فاصله نوع نخست‏با نوع دوم نیز بسیار است،زیرا در نوع دوم،زیبایی لفظ و شکوه‏مندی معنا، پیوندی‏ناگسستنی دارند و مؤانست میان این دو نوایی احساس انگیز پدید می‏آورد و نسیمی‏روح نواز را به وزیدن وا می‏دارد و درون آدمی را به خلجان می‏نشاند.
استاد«مصطفی محمود»در بیان راز شگفت معماری قرآن که در سبک خود بی‏نظیر و در اسلوبش یگانه است،چنین می‏گوید:«این راز یکی از عمیق‏ترین رازهای‏ساختار کلامی قرآن است.قرآن نه شعر است و نه نثر و نه کلامی مسجع،بلکه‏قسمی معماری سخن است که موسیقی درونی را آشکار می‏سازد.
باید دانست که میان موسیقی درونی و موسیقی بیرونی فاصله بسیار است.برای‏مثال بیتی از شعرهای‏«عمر بن ابی ربیعه‏»را که شعرهایش به داشتن موسیقی وآهنگ مشهور است،از نظر می‏گذارنیم:
قال لی صاحبی لیعلم مابی اتحب القتول اخت الرباب
شنونده وقتی این بیت را می‏شنود،از موسیقی آن به وجد می‏آید،اما موسیقی‏این شعر از نوع بیرونی است و شاعر با آوردن کلامی موزون در دو مصراع متساوی وبا نشاندن یک پایان بندی هم سان-یاء ممدود-در هر کدام از دو مصراع،به آهنگین‏شدن سخن خود کمک کرده است.موسیقی در این بیت از خارج به گوش می‏رسد ونه از داخل و به عبارتی،پایان بندی(قافیه)و وزن و بحر،موسیقی را می‏سازند.اماهنگامی که این آیه را تلاوت می‏کنیم: و الضحی،و الیل اذا سجی (1) با شطری رو به روهستیم که از قافیه،وزن و مصراع بندی قرار دادی تهی است و با این همه سرشار ازموسیقی است و از هر حرف آن نوایی دل پذیر می‏تراود.این نوا از کجا و چگونه‏پدید آمده است؟این همان نظماهنگ یا موسیقی درونی است.نظماهنگ درونی،رازی از رازهای معماری قرآن است و هیچ ساختار ادبی یارای برابری با آن را ندارد.
هم چنین وقتی می‏خوانیم: الرحمان علی العرش استوی (2).یا وقتی سخنان زکریاخطاب به خداوند را تلاوت می‏کنیم: قال رب انی وهن العظم منی و اشتعل الراس شیباو لم اکن بدعائک رب شقیا (3).یا سخن خداوند خطاب به موسی را می‏شنویم که: ان‏الساعة آتیة اکاد اخفیها لتجزی کل نفس بما تسعی (4).
یا سخنانی راکه خداوند با آن مجرمین را وعده کیفر می‏دهد تلاوت می‏کنیم که:
انه من یات ربه مجرما فان له جهنم لا یموت فیها و لا یحیی (5).هر کدام از این عبارت‏هادارای بنیان موسیقیایی قائم به ذاتی است که موسیقی آن را درون واژه‏ها و ازلا به لای آن به شکلی شگرف بیرون می‏تراود.
وقتی قرآن حکایت موسی را بازگو می‏کند،شیوه‏ای سمفونیک و حیرت انگیزپیش می‏گیرد: و لقد اوحینا الی موسی ان اسر بعبادی فاضرب لهم طریقا فی البحر یبسا لاتخاف درکا و لا تخشی.فاتبعهم فرعون بجنوده فغشیهم من الیم ما غشیهم.و اضل فرعون‏قومه و ما هدی (6).واژگان در اوج سلاست‏اند.کلماتی مانند«یبسا»یا«لا تخاف درکا»-به معنای لا تخاف ادراکا-تجسمی از رقت‏اند،گویی کلمات در دستان خالقشان‏ذوب می‏شوند،نظام می‏گیرند و نظم و آهنگی بی‏مانند در آنان تجلی می‏یابد. این‏نظماهنگ،ساختاری است که در تمام کتب عرب مانندی نداشته و ندارد.
میان این نظماهنگ و شعر جاهلی،یا شعر و نثر معاصر هیچ گونه شباهتی فراهم‏نیست و علی رغم تمام کینه توزی‏های دشمنان که برای کاستن از شان قرآن صورت‏پذیرفته،تمام تاریخ حتی یک نمونه از تلاش‏های تقلید گونه و کیدهای دشمنانه رامحفوظ نداشته است.در میان این همه هیاهو،عبارت‏های قرآن خصوصیات‏منحصر به فرد خود را دارند و چون پدیده‏ای تفسیر ناپذیر جلوه می‏کنند.یگانه‏توجیه باور مندانه‏ای که می‏توان از آن داشت،این است که قرآن سرچشمه‏ای دارددور از دست رس انسان.
اکنون،به ایقاع (7) زیبای نغمه آمیز این آیات گوش فرا دهید:
رفیع الدرجات ذو العرش یلقی الروح من امره علی من یشاء من عباده لینذر یوم‏التلاق (8).
فالق الحب و النوی یخرج الحی من المیت و مخرج المیت من الحی (9).
فالق الاصباح و جعل اللیل سکنا و الشمس و القمر حسبانا (10).
یعلم خائنة الاعین و ما تخفی الصدور (11).
لا تدرکه الابصار و هو یدرک الابصار (12).

پی‏نوشتها:

1- ضحی 93:2 1.
2- طه 20:5.
3- مریم 19:4.
4- طه 20:15.
5- طه 20:74.
6- طه 20:79-77.
7- ایقاع:هم آهنگ ساختن آوازها.
8- غافر 40:15.
9- انعام 6:95.
10- انعام 6:96.
11- غافر 40:19.
12- انعام 6:103.ر.ک:محاولة لفهم عصری للقرآن ص 19-12.

مقالات مشابه

بررسی اثربخشی آیه‌های قرآن و موسیقی بر مبنای گسیل الکتروفوتون

نام نشریهپژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم

نام نویسندهمهناز غیاثی, سیده‌منور یزدی, غلام رضا صرامی فروشانی, غلام رضا جعفری

موسیقی قرآن در فرآیند ترکیب و آرایش معطوف به معنای واژگان

نام نشریهکتاب قیم

نام نویسندهسلمان قاسم‌نیا, نسرین قاسم‌نیا, عبدالله حاجی علی لالانی

معنا شناسی مدّ در قرآن کریم

نام نشریهپژوهش‌های ادبی - قرآنی

نام نویسندهیحیی معروف, ثابت ضیایی

بررسی فقهی روایات تغنی در قرائت قرآن

نام نشریهپژوهش‌های قرآنی

نام نویسندهمحمدصادق یوسفی مقدم

بررسي جايگاه آواها در حرکت بخشي به تصاوير ادبي صحنه هاي قيامت در قرآن کريم

نام نشریهپژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم

نام نویسندهمرتضی قائمی, علی باقر طاهری‌نیا, یوسف فضیلت, مجید صمدی

حروف مقطعه قرآن کریم و رمزهای آن در رسانه

نام نشریهصحیفه مبین

نام نویسندهسیدبابک فرزانه, شهریار ضیاء آذری

الجرس و الأیقاع فی تعبیر القرآن

نام نشریهاداب الرافدین

نام نویسندهکاصد یاسر حسین

التغنی بالقرآن الکریم

نام نشریهکنوز الفرقان

نام نویسندهمحمد ابوزهرة